Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) 16 Ocak 2020 tarihli ihracat genelgesi kapsamında ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmişti. Bu bağlamda, TCMB uzman yardımcısı Kadir Gürci ve genel müdür yardımcısı Ünal Seven tarafından hazırlanan analizde, ihracat bedellerinin bankalara satılma oranı ve firmaların döviz geri alım davranışları detaylandırılmaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan düzenlemelere göre, ihracat bedellerinin en son 10 Haziran'da yapılan değişiklikle bankalara satış oranı yüzde 30 olarak belirlenmiştir.
Firmaların Döviz Geri Alım Davranışları
Analizde, 3 Ocak 2022 ile 7 Haziran 2024 tarihleri arasında TCMB'ye ihracat bedeli satışı gerçekleştiren firmaların döviz geri alım davranışları incelenmiştir. Veriler, yaklaşık 80 bin firmanın ihracat bedeli satışı sonrası spot döviz piyasasında döviz geri alımı yapıp yapmadığını ve bu düzenlemelerin firmaların döviz geri alım davranışlarını nasıl etkilediğini ortaya koymaktadır. Analize göre, ihracat bedeli satışında bulunan firmaların yüzde 79'u satış yaptıkları hafta hiç döviz geri alımı yapmamaktadır. Diğer yandan, yüzde 12'si ihracat bedeli satış tutarından daha az döviz geri alımı gerçekleştirmiş, yüzde 9'u ise satış tutarının tamamını veya daha fazlasını geri almıştır.
İhracat Bedeli Satış Tutarı ve Kur Farkı
İhracat bedeli satış tutarına bakıldığında, oranların sırasıyla yüzde 67, yüzde 21 ve yüzde 12 olduğu gözlemlenmiştir. İhracat bedeli satış tutarının büyük kısmının döviz geri alımı yapılmadan gerçekleştiği, döviz geri alım oranlarının düşük olduğu vurgulanmaktadır. Analizde ayrıca, TCMB'ye yapılan satışların ardından döviz geri alımı yapan firmaların ilave kur farkı yüküyle karşı karşıya kaldığı belirtilmiştir. Bu kur farkının, 2023 yılı ilk yarısında bankalar arası piyasada yüksek olması durumunda binde 8 civarında olduğu ve diğer dönemlerde daha makul seviyelere düştüğü ifade edilmiştir.
Kur Farkı Düzenlemeleri ve Etkileri
26 Ocak 2023 tarihinde uygulamaya konulan "satılan döviz tutarınca döviz alımı yapmama taahhüdü karşılığında yüzde 2 kur farkı ödemesi" düzenlemesi de analiz edilmiştir. Bu düzenlemenin firmaların döviz satışı üzerindeki etkileri, mikro verilerle doğrusal olasılık modelleri kullanılarak incelenmiştir. Analiz, 18 Nisan 2022 tarihinde ihracat bedelinin TCMB'ye satış oranının yüzde 40'a çıkarılmasının ardından, 26 Ocak 2023 tarihinde uygulamaya konulan kur farkı düzenlemesinin firmaların döviz satıcısı olma olasılığını artırdığını ortaya koymaktadır.
