İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Antalya Şubesi, Antalya Tünektepe Tesisi’ndeki teleferik kazasıyla ilgili çarpıcı açıklama yaptı. Gazetemizin 15 Nisan tarihinde yaptığı haberdeki Teleferik Holding Yönetim Kurulu Başkanı İlker Cumbul'un söylemi doğru çıktı. Teleferiğin proje aşamasında sorun olduğu ortaya çıktı.
Taşıyıcı direklerin statik hesaplarını; konusunda uzman bir inşaat mühendisinin yapmadığı, hesapların uyulması gereken TS EN 13107 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesinden habersiz olarak, yapılan bazı analizlerin eksik ve yanlış olduğu, yıkılan direğe ilişkin herhangi bir hesap olmadığı açıklandı.
Antalya Büyükşehir Belediyesi'ne bağlı ANET A.Ş. tarafından işletilen Tünektepe Teleferik Tesisleri, 12 Nisan 2024 Cuma günü Sarısu Plaj ve Mesire Alanı ile Tünektepe Dağı zirvesi arasında meydana gelen bir kaza ile sarsılmıştı. İnşaat Mühendisleri Odası (İMO) Antalya Şubesi, bu kaza hakkında teknik bir değerlendirme raporu hazırladı. Raporu İMO Antalya Şube Yönetim Kurulu Üyesi Sadullah Kabakuşak okudu.
Tesisin Konumu ve Tanımı
Sarısu Plajı ve Mesire Alanı ile Tünektepe Zirvesi arasında yer alan tesisi inceleyen İMO Şube Yönetim Kurulu Üyesi Kabakuşak, “Yatayda 1593,35 metre, düşeyde 599,57 metre mesafeyi kapsayan teleferik hattı, 2017 yılında hizmete açılmıştır. 9 adet direk ve 36 kabin ile hizmet veren tesisin teknik detayları incelendi” diyerek ayrıntıları paylaştı.
Eksiklikler Ortaya Çıktı
Kabakuşak, “Teleferik kazasının teknik detaylarına ilişkin yapılan incelemede, tesisin projelendirme ve imalat aşamalarında bazı eksikliklerin olduğu belirlendi. Özellikle, taşıyıcı direklerin statik hesaplarının eksik olduğu ve gerekli standartlara uygun olarak hazırlanmadığı tespit edildi. Yıkılan 5 no’ lu direk mühendislik çizimleri STM Sistem Teleferik Montajı A.Ş antetlidir. Çizen, kontrol eden kişinin ünvanı, oda sicil numarası ve ıslak imzası yoktur. Yıkılan 5 no’ lu direk statik hesapları: ilgili direğe dair analiz, hesap raporunda bulunamamıştır” dedi.
Uygunsuzluklar Tespit Edildi
Tesisin projelendirme ve ruhsatlandırma aşamalarında, ilgili standart ve şartnamelere uyulmadığı ortaya çıktı. Teleferik tesisinin güvenliği için gerekli olan belgelere ulaşılamadı ve ilgili yönetmeliklerin gereklilikleri yerine getirilmedi. İMO Yönetim Kurulu Üyesi Kabakuşak, “Projelerin hangi şartnamelere göre yapıldığına ilişkin bir kayıt yoktur. Bu direklerin yüklerinin, yük kombinasyonlarının, yapısal analizlerinin boyutlandırma ve detaylarının öncelikle ülkemizde geçerli olan; TS EN 13107-2015 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesine uygun olarak yapılması ve bu şartname hükümlerini sağladığı görüldükten sonra hizmete alınması gereklidir. Tesisin projelendirme, imalat, montaj, kabul aşamalarının herhangi birinde bu şartnameye referans verilmemektedir. Tesisin ruhsatlandırılması Makina ve Elektrik Mühendis odalarının oluşturduğu heyetler tarafından yapılmıştır” açıklamalarında bulundu.
Sorunlu Belgeler Var
Tesisin işletme ve bakımıyla ilgili olarak hazırlanan belgelerde, ilgili idare veya işletmeci onayının eksik olduğu belirlendi. Tesisin teknik işletmesi ve rutin bakımlarının yürütülmesinde kullanılan kılavuzların yetkilendirme ve sorumluluk paylaşımları net olmadığı ifade edildi. Hazırlanan raporda, "Tesisin işletme ve bakımında kullanılmak üzere; Genel İşletme ve Servis Kullanma Kılavuzu isimli Ömür Erdem Taahhüt Sanayii ve Ticaret A.Ş tarafından 2016 yılında hazırlanmış bir doküman vardır. Ancak tüm dokümanda ilgili idare veya işletmeci onayı görülememiştir. Bu kılavuzun tesisin proje ve yapımını üstlenen firma tarafından hazırlanmış olması gerekir. Burada projelerde ve montajda ismi geçen STM Sistem Teleferik ve Montaj A.Ş ile İşletme ve Servis Kullanım Kılavuzunu hazırlayan Ömür Erdem Taahhüt Sanayi ve Ticaret A.Ş’ nin yetki ve sorumluluk paylaşımları anlaşılamamıştır. Tesisin teknik işletmesi ve rutin bakımları güncel olarak ihale yoluyla Anet A.Ş. tarafından MEGA Tower A.Ş. isimli şirkete verildiği görülmüş ancak şirketin konuya hâkim yönetici ve teknisyenlerinin tutuklu olmaları nedeniyle işletme ve bakım hizmetlerinin burada bahsi geçen kullanım kılavuzunu esas alarak mı yürüttüğü teyit edilememiştir" şeklinde açıklandı.
Kaza Yerinde Keşif ve Bulgular
Kaza bölgesinde yapılan keşifte, yıkılan direğin bağlantı noktalarında eksiklikler tespit edildi. Bu eksiklikler, direğin kopmasına ve kabinin düşmesine neden oldu. Bulgular, teleferik tesisinin güvenliği açısından endişe verici olduğunu belirttiler. İMO Antalya Yönetim Kurulu Üyesi Kabakuşak, "İnşaat Mühendisleri Odası Antalya Şubesi’nde konusunda uzman inşaat mühendislerinden oluşturulan inceleme heyeti Cumhuriyet Savcılığı’nın kaza bölgesine giriş yasağını kaldırmasını takiben 19 Nisan 2024 günü olay yerinde keşif yapmıştır. Keşifte yıkılan direk ve çevresinde detaylı inceleme, ölçüm, fotoğraf ve video çekimleri yapılmıştır” dedi. Kaza yerinde yapılan keşif sonrası hazırlanan raporda kaza yeri İMO tarafından şöyle ifade edildi: “Yıkılan direğin, 3 kola ayrıldıktan sonra ki ilk bulonlu ek yerinden ayrıldığı ve vadi istikametinde ve hat doğrultusunda uzandığı görülmüştür. Bu da direği deviren kuvvetin hat doğrultusunda ve vadi tarafına doğru uygulandığını göstermektedir. Yerde yatan parçada bir bağlantı daha mevcuttur. Bu da tek borudan üç boruya geçiş birleşim noktası bulonlu bağlantısıdır. 24 adet M24 8.8 kalite bulonla yapılmış bağlantı hiçbir zarar görmemiştir. Kopan ek yeri bağlantısında, projesine göre 457 mm,ancak yerinde 508 mm çapında, 8 mm et kalınlığında boruların her birinde 12 adet M 16 8.8 kalite, tek somunlu bulonlar olduğu çizimlerden ve delik çaplarından anlaşılmaktadır. Ancak bu somunlar savcılık tarafından delil olarak toplanmıştır. Ancak üç boruda, toplam 36 adet bulon deliği çevresinde, flanşlarda en küçük bir zedelenme, deformasyon, galvaniz bozulması tespit edilememiştir. Bulon ve somunların görülmesi halinde daha kesin kanaat oluşacaktır ancak ilk bakışta bu ek yerinde hem adet ve çap bakımından hem de projesizlikten kaynaklı bir yetersizlik olduğu düşünülmüştür."
Değerlendirme ve Sonuç
Teleferik kazasının ardından yapılan değerlendirmede, tesisin güvenliği için gerekli önlemlerin alınmadığı ve standartlara uygun bir şekilde tasarlanmadığı sonucuna varıldı. İnşaat Mühendisleri Odası, benzer kazaların önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması çağrısında bulundu. İMO, "Bir taşıyıcı sistemin çökmesi, kopması veya devrilmesi durumları çok kolay gerçekleşmez. Çünkü insan hayatı önemlidir; bu nedenle proje, malzeme, imalat ve montaj aşamalarında hep güvenli tarafta kalacak tedbirler ve uygulamalar esastır. Bir sistemin çökmesi veya kopması genellikle birden fazla kusurun art arda gelmesiyle oluşur. İncelediğimiz olayda da durum bu şekildedir. Bir teleferik tesisi çok disiplinli bir çalışma ile kurulur. Bu örnekte taşıyıcı direklerin statik hesaplarını; konusunda uzman bir inşaat mühendisinin yapmadığı, hesapların uyulması gereken TS EN 13107 İnsan taşımak için tasarlanan kablolu taşıma tesisatlarının yapımında esas alınacak emniyet tedbirleri- İnşaat Mühendisliği İşleri şartnamesinden habersiz olarak, yapılan bazı analizlerin eksik ve yanlış olduğu, yıkılan direğe ilişkin herhangi bir hesap olmadığı görülmüştür. Bu kaza durumu, havai hatların projelendirmesinde esas alınması gereken TS EN 13107- Madde 5 ve Madde 6’da belirtilmiş ve taşıyıcı konstrüksiyonların bu kaza durumunu da gözeterek hesaplanıp boyutlandırılmasında eksiklik bulunduğunu ortaya koymuştur. Bütün bu eksikliklere rağmen İnşaat Mühendisliği hizmeti almış yapısal bir elemandan beklenen davranış güç tükenmesi ve sünek davranış ilkeleri ile uyumlu olmasıdır. Kapasitesi üzerinde bir yüke maruz kalsa bile göçme mekanizması göçmeyi önceden haber veren şekilde sünek olmalıdır. Performansa Dayalı Yapısal Tasarım ilkesi bunu gerektirir ve şartnameler daima bu yönde tasarım ister. Elektromekanik bilirkişi raporunda bahsedilen kablo ya da klem sıkışması ve ya makaraların kilitlenmesi nedeniyle ve sistemin tahrik gücüne devam etmesiyle; taşıyıcı direğe gelen ilave yatay ve düşey yükler, direkteki bağlantı ekinde bulon kapasitelerinin aşılarak kopmasına ve direğin bu bölümden kırılarak devrilmesine yol açmıştır. Buradaki kopan bağlantı eki boruların flanşlı, bulonlu birleşim ekidir. Bu tür birleşimlerde, kesit tesirlerine göre birleşimin kapasite hesabında kaynak, plaka kalınlığı, profil ve bulon kapasite kontrolleri yapılmaktadır. Bu birleşimde bulonların kopma dayanımlarını aştığı, kaynakların ve flanş plakalarının ise henüz taşıma kapasitesine ulaşmadığı anlaşılmıştır. İlgili yönetmelikteki kaza durumlarına göre seçilen yük kombinasyonları neticesinde yapılacak analizde; kesit tesirleri bulunarak, birleşim kapasitesinin kontrolü yapılmalıydı. Ayrıca ilgili yönetmelik, ana taşıyıcı direklerin tüm tasarım yükleri altındaki yatay deformasyonunun elastik bölge içerisinde kalması gerekliliğini belirtmiştir. Direkler bu kaza durumundaki statik ve dinamik yüklere göre statik analiz ile kontrol edilmeli ve tasarım zarfı kombinasyonlarında yatay deformasyonları elastik bölgede kalarak, devrilmeksizin/kalıcı deformasyonlar oluşturmaksızın stabilitelerini korumalıydılar. Direk kafasının aniden kopması ve kopmayı gerçekleştirdiği bağlantının diğer bağlantılara göre zayıf olması, kopma bölgesinde bulunan flanşlarda bu tip bir zorlamaya rastlanmaması bu tespiti doğrular niteliktedir. Ek olarak, hareketli yüklere maruz, malzemenin yorulma riski olan yapılardaki birleşimlerde ve özellikle çekme yüküne maruz elemanların bağlantı flanşlarında öngermeli bulon kullanılması; şartnamenin (Bkz TS EN 1993-3-1 Bölüm 6.4) açık hükmüdür. Direğin kırıldığı bölümdeki birleşim hem yorulmaya hem de eksenel çekme yüküne maruzdur. Buna rağmen, 5 no' lu direk çizimlerinde, ön germeye ilişkin herhangi bir proje notu yoktur. İnşaat Mühendisliği’nin ana faaliyet alanında bulunan ve tesisleri birbirine bağlayan ana taşıyıcı direklerin tasarımı gri alan olarak kalmış ve gerek kamu gerek özel işletmeler tarafından alışılagelmiş bir yanlış olarak devam etmektedir” açıklamalarında bulundu.
İMO'nun teleferik kazası araştırma komisyonunda hangi isimler var?
- Hüseyin Kemal Dal
- İsmail Aydın
- Serkan Özen
- Sadullah Kabakuşak
- Özer Gencay
- Ali Tarkan Vardaryıldız
- Yücel Alp
İsimleri araştırma komisyonunda yer aldı.
