Gadir-i Hum Bayramı, İslam dünyasında özellikle Şiiler ve Arap Alevileri tarafından büyük bir coşkuyla kutlanır.
Gadir-i Hum Nedir?
Gadir-i Hum (Hum Gölcüğü), Şii itikadına göre peygamberimiz Hz. Muhammed'in 16 Mart 632 tarihinde Müslümanlara vaaz verdiği ve Hz. Ali bin Ebu Talib'i kendisinden sonra halef tayin ettiği tarihsel bir etkinliktir. Bu olay, Şiiler ve Arap Alevileri için büyük bir öneme sahiptir.
Gadir-i Hum etkinliği, Suudi Arabistan'ın Mekke ve Medine vilayetlerini birbirinden ayıran 'Rebiğ Vadisi' üzerinde, Rebiğ şehri yakınlarında yer alan bir beldede gerçekleşmiştir. Hum Gölcüğü, Medine'den Mekke'ye giden yolun yaklaşık 5. kilometresinde bulunan bir gölcük ya da bataklık olup, adını bu nehir sebebiyle almıştır.
Hz. Muhammed, bu önemli gününde Müslümanlara bir vaaz vermiş ve Hz. Ali bin Ebu Talib'i kendisinden sonra gelecek halef olarak tayin etmiştir. Bu olay, Şiiler tarafından İmam Ali'nin liderliğinin teyidi olarak kabul edilmekte ve Gadir-i Hum Bayramı olarak kutlanmaktadır.
Gadir-i Hum Ne Zaman Kutlanır?
Sünni rivayetlere göre Gadîr-i Hum'da Hz. Ali hakkında 'Ben kimin mevlası isem, Ali de onun mevlasıdır.' hadisinin söylenmesinin sebebi hilafetle alakalı olmayıp birkaç sebebi vardır: Hz. Ali'nin bir savaşta yaptıklarından dolayı gücenenlerin olması ve Yemen seferi sırasında ganimetlerin taksiminde katı davranmasından ötürü yanındakileri küstürmesi sebebiyle sahabelerin şikayetçi olmaları ve aynı zamanda savaşlarda Müslümanların müşrik akrabalarını öldürmesinden dolayı Hz. Ali'ye karşı oluşan antipatiyi gidermek için bu hadis söylenmiştir. Pek çok Sünni kaynakta bu hadis geçmekte ancak nerede söylendiği belirtilmemektedir. İbn Teymiyye, hadisin sahih isnadı olmadığını mevzu olduğunu ve Gadîr-i Hum olayının Ömer ve Osman halife seçilirken gündeme gelmediğini Rafiziler tarafından uydurulduğunu söylemiştir.
Hz. Ali'nin torunu Hasan el-Müsenna'ya hadisenin gerçek olup olmadığının sorulması üzerine şöyle demiştir:
'Evet söylemiştir. fakat bununla emirliği kastetmemiştir. Eğer maksadı bu olsaydı daha açık bir ifade kullanırdı, çünkü Resulullah Müslümanların en fasihidir... Yemin ederim ki Allah ve Resulü halifelik için Ali'yi seçip Müslümanlara idareci yapsalardı ve Ali de bunu yerine getirmeseydi Allah'ın ve onun Resulü'nün emirlerini ilk terkeden o olurdu.'
Gadîr-i Hum olayından sonra Maide Suresi'nin 67. 'Rabbinden sana indirileni tebliğ et...' ayetinin Hz. Ali'nin hilafetini tasdik için değil, müfessir Fahreddin er-Râzî'ye göre siyakı ve sibakına bakıldığında Yahudi ve Hristiyanların şerrinden Hz. Muhammed'in korunduğunu ifade etmek için indirildiği beyan edilir. Çok yönlü alim El Kurtubî'ye göre 67. ayet Mekke döneminde inmiştir. Veda Haccı veya Mekke'nin Fethi zamanında indiğine dair rivayetler de vardır. Başka birçok müfessire göre bu olaydan çok önce 67. ayet inmiştir.
Ehl-i Sünnet itikadının mensupları Şiilerin Hz. Ali'nin bütün ümmetin bilgilisi olduğu ve ilk halife olması gerektiği iddiasını reddeder. Şiilerle Sünnilerin ayrılığının temeli bu ihtilaftır. Ehl-i Sünnetin görüşünü destekleyen bir rivayet İbn Asakir'in kitabı Tarih-i Dimeşk'te bir rivayet geçer. Buna göre, Ali bin Ebu Talib'e 'Bize kimseyi halife tayin etmeyecek misin?' denildiğinde şöyle cevap verdi:
'Allah'ın Elçisi yerine birini halife bırakmadı ki ben de halife bırakayım. Allah insanların hayrını arzu ediyorsa Peygamber'den sonra onları içlerinde en hayırlı olanın etrafında topladığı gibi yakında bunları da en hayırlılarının etrafında toplayacaktır.'
Ehl-i Sünnet mensuplarına göre, Ali bin Ebu Talib ve başka hiçbir sahabe ilk üç halife döneminde onun halifeliği için ayaklanma ya da itiraz yapmamıştır, bu yüzden de Şiilerin halifelikle ilgili ihtilaf iddiasını reddetmektedirler. Bununla birlikte Hz. Ali'nin, hilafeti zamanında kendi taraftarlarından oluşan büyük bir topluluğa şunları söylediği rivayet edilmektedir: 'Ebu Bekir ve Ömer, ümmetin en faziletlisidir. Bana ulaştığına göre bazı kimseler, beni o ikisinden üstün kabul etmektedir. O ikisi üzerine beni üstün kabul edeni bulursam o iftiracıdır, iftiracıya gereken ona gerekir.'
